Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Na sluiting van een stortplaats wordt deze overgedragen aan de provincie. Zij zijn vanuit de Wet Milieubeheer belast met de eeuwigdurende nazorg voor gesloten stortplaatsen. Op het moment van overdracht dient het benodigde doelvermogen te worden afgerekend. De provincie Noord-Brabant voert elke vijf jaar periodiek onderzoek uit, een zogeheten Asset Liability Management (ALM) studie. Daarbij stelt de provincie vast of de gehanteerde rekenrente (momenteel 5,06%) en daarmee het gehanteerde doelvermogen, passend is om aan haar eeuwigdurende nazorgverplichtingen te voldoen. De resultaten van de laatste vastgestelde ALM-studie, waarbij onder meer de effecten van de langdurig lage rentestand in beeld zijn gebracht, zijn met de vergunninghouders van de stortplaatsen intensief besproken. Een langdurige lage rentestand heeft gevolgen voor de financiering van de eeuwigdurende nazorgplicht van de provincie.
Zowel de Provincie als de Exploitanten onderkennen dat alternatieven (waaronder (maar niet beperkt tot): duurzaam stortbeheer, 100-jarige levensduur bovenafdichting, technologische ontwikkelingen/innovaties en afvalmining) mogelijk kunnen leiden tot een beperking van de kosten van de nazorg van de stortplaatsen in de toekomst en derhalve tot een verlaging van het doelvermogen van de stortplaatsen, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de vereisten voor veiligheid en milieu.
Daarom hebben de provincie en de vergunninghouders een overeenkomst gesloten om hier de komende jaren, in aanloop naar de nieuwe ALM-studie, diepgaand onderzoek naar te doen. Onderdeel van deze overeenkomst is dat, zo lang het onderzoek loopt, de vergunninghouders de stortplaatsen nog niet voor eeuwigdurende nazorg overdragen aan de provincie en dus zelf risicodragend blijven. Tegelijkertijd handhaaft de provincie de rekenrente op het bestaande niveau. Deze afspraak geldt voor een periode van maximaal 5 jaar. Zo lang het doelvermogen niet definitief is vastgesteld, lopen wij het risico dat het reeds in het nazorgfonds gestorte vermogen, samen met de voorzieningen die wij voor beide stortplaatsen aanhouden, ontoereikend is.

De Omgevingswet is inmiddels ingetreden per 1 januari 2024. Vanwege het voorheen telkens uitstellen van de inwerktredingsdatum, zijn de implementatiekosten van de Omgevingswet opgelopen en is de gevormde reserve Omgevingswet in omvang afgenomen. Dit ondanks dat het Rijk voor de jaren tot en met 2025, extra financiële middelen aan gemeenten beschikbaar heeft gesteld voor de invoering van de Omgevingswet. Deze middelen zetten wij in om de te maken kosten voor ondermeer de ingevolge de Ondernemingswet verplicht op te stellen omgevingsvisie, het omgevingsplan, de aanpassing van werkprocessen en ondersteunende ICT voorzieningen en benodigde opleidingen te dekken.
Voor de komende jaren verwachten wij nog aanzienlijke kosten te maken voor het opstellen van de omgevingsplannen het gedurende de transitieperiode vullen van het permanente deel van het omgevingsplan en de extra tijd en inzet die het kost om onder de nieuwe Omgevingswet de procedures en aanvragen af te handelen tijdens deze transitieperiode. De inverdieneffecten waarop aan de start van de beslissing van de wetgeving werd gerekend, blijken voor de gemeenten minder rooskleurig en zijn in een aantal scenario’s negatief. Daarnaast laat het onderzoek Actualisatie Integraal Financieel Beeld Omgevingswet (2023) zien dat de inschattingen van de terugverdientermijn zich bewegen tussen de 14 en 35 jaar.
Het Rijk zou met extra middelen dienen te komen om niet in 2025 en verder tekort te hebben aan de door het Rijk reeds beschikbaar gestelde gelden. De discussie om extra bijdrage t.o.v. de reeds toegezegde middelen is een lopende discussie tussen VNG en Rijk. De huidige conclusie is dat het Rijk niet van plan is om de Rijksmiddelen van een extra impuls te voorzien. Wij volgen deze ontwikkelingen nauwkeurig en zullen u hiervan op de hoogte houden.

In 2023 hebben we een voordeel gerealiseerd op het BUIG budget van ruim €6,9 mln. In de begroting 2024 is ook een voordeel geraamd voor 2024 en verdere jaren. We merken daarbij op, dat het voordeel dat wij op dit moment behalen op het BUIG-budget op langere termijn waarschijnlijk niet houdbaar is. In vergelijking met andere gemeenten hebben wij een groot voordeel op de BUIG, omdat we er de afgelopen jaren beter en eerder in slagen mensen naar werk te brengen. Nu het bestand kleiner is en onze zittende populatie een grotere afstand tot de arbeidsmarkt kent dan vergelijkbare gemeenten, is het realistisch te verwachten dat andere gemeenten een deel van dit voordeel zullen inlopen met een correctie op het macrobudget als gevolg. Daarnaast leert de ervaring dat parameters door de tijd heen worden bijgesteld en het gemeentelijk aandeel jaarlijks kan fluctueren. Dat kan voor- en nadeel opleveren. Daar wij een groot voordeel hebben, is de kans op negatieve bijstelling groter dan op positieve bijstelling. Dit risico wordt versterkt doordat er landelijk discussie is om op basis van solidariteit ‘overschotgemeenten’ (een deel van) hun voordeel af te laten staan ten gunste van ‘tekortgemeenten’.

Verschillende ontwikkelingen in de samenleving zorgen ervoor dat de vraag bij problemen op het gebied van armoede en schulden kan toenemen. Het afbouwen van de coronamaatregelen en de stijgende inflatie zal mensen raken waardoor een toenemende vraag naar onze dienstverlening op het gebied van armoede en schulden kan worden verwacht. Ook kan de toenemende instroom van statushouders zorgen voor een groter beroep op de gemeente. De afgelopen jaren hebben we tegelijkertijd gemerkt dat de instroom van inwoners die hulp nodig hebben lang niet altijd goed te voorspellen was. Deze mogelijke groei van vraag naar onze dienstverlening zorgt voor een financieel risico. Het financiële risico is ingeschat op 7,5% lastenstijging op de relevante budgetten in het programma armoede en schulden.

Het risico op bewindvoering is blijvend actueel. De vernietiging van het algemeen belangbesluit heeft gezorgd voor onzekerheid over zowel de juridische als de financiële gevolgen. Met zorgvuldigheid wordt gekeken wat de consequenties zijn en hoe de risico’s voor de gemeente zo goed mogelijk kunnen worden ondervangen. Zodra de consequenties zijn gedeeld met de gemeenteraad en in de begroting zijn verwerkt, komt het risico te vervallen. Net als bij de toelichting in de begroting ’24 houden we het risicobedrag gelijk. De kans dat dit risico zich voordoet wordt ingeschat op twee, iets lager dan ten tijden van het opstellen van de begroting.

Het totale bedrag van de borg- en garantstellingen bedraagt naar verwachting op 1 januari 2023 € 55,4 miljoen. De gemeente is daarnaast achtervang voor de stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) en de stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Mochten deze fondsen tekorten krijgen dan zijn alle gemeenten verplicht om, voor hun aandeel, een renteloze lening te verstrekken aan het waarborgfonds. Met ingang van 1 januari 2011 draagt het Rijk de volledige achtervang voor de stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) voor alle nieuwe borgstellingen vanaf die datum.
Een specificatie van de verstrekte borg- en garantstellingen is opgenomen in de staat van gewaarborgde geldleningen in het bijlagenboek. De gemeente heeft geen specifieke voorzieningen getroffen voor bovenstaande borg- en garantstellingen.

Verbonden partijen zijn samenwerkingsverbanden (privaatrechtelijke of publiekrechtelijke rechtspersonen) waarin de gemeente een bestuurlijk én financieel belang heeft. ’s-Hertogenbosch neemt alleen deel in een verbonden partij indien daarmee een publiek belang wordt gediend. Naast efficiency- en/of effectiviteitsvoordelen voor de gemeente en het gebruik maken van de kennis en expertise van derden, is het spreiden van risico vaak een belangrijke reden voor het aangaan van een verbonden partij. Deze verbonden partijen lopen echter wel (markt)risico’s bij het uitvoeren van hun activiteiten. Daarmee zijn er, zeker in het huidige onzekere economische klimaat, voor de gemeente risico’s verbonden aan deze participaties en aan de leningen die zijn verstrekt aan deze verbonden partijen.

In deze begroting houden wij rekening met de prijsontwikkeling conform het Centraal Economisch Plan 2022 in de Maartraming van 9 maart 2022 van het CPB. Dit is overeenkomstig de bij de Actualisatie van de begroting 2022 door uw raad vastgestelde uitgangspunten voor de begroting 2023 (totale prijsontwikkeling begroting 2023 is 8%, inclusief energiestijging). Hiermee volgen we de gangbare lijn bij het opstellen van onze begroting. Wij onderkennen, dat de huidige hoge inflatie op onderdelen van de begroting tot een kostenoverschrijding kan leiden. Hier staat tegenover, dat wij aan de andere kant dan ook hogere inkomsten mogen verwachten. Denk hierbij in het bijzonder aan de compensatie die wij via het Gemeentefonds tegemoet mogen zien van het rijk. Voor zover lopende het begrotingsjaar er als gevolg van de inflatie onvermijdelijke budgetoverschrijdingen aan de orde zijn, brengen wij dat in beeld via de managementrapportages. Ook over eventuele extra inkomsten informeren wij u op de gebruikelijke wijze.